ჯვაროსნული ლაშქრობები წარმოადგენდა შუა საუკუნეების სამხედრო ექსპედიციებს, რომლებიც მოეწყო დასავლეთ ევროპის ქრისტიანების მიერ წმინდა მიწის (განსაკუთრებით იერუსალიმის) განთავისუფლების მიზნით მუსლიმთა ბატონობისაგან. ეს სამხედრო კამპანიები გაგრძელდა დაახლოებით 200 წლის მანძილზე (1096-1291) და ღრმა კვალი დატოვა ევროპის, ახლო აღმოსავლეთისა და მსოფლიოს ისტორიაში.
ჯვაროსნული ლაშქრობების გავლენა სცილდებოდა მხოლოდ სამხედრო და რელიგიურ ასპექტებს. მათ განაპირობეს მნიშვნელოვანი ცვლილებები პოლიტიკაში, ეკონომიკაში, კულტურასა და რელიგიათა შორის ურთიერთობებში. დღესაც კი, მათი მემკვიდრეობა აისახება თანამედროვე მსოფლიოს გეოპოლიტიკურ და რელიგიურ დინამიკაში
ჯვაროსნული ლაშქრობების მიზეზები
XI საუკუნისთვის ქრისტიანული და ისლამური სამყაროები უკვე რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში თანაარსებობდნენ, მაგრამ ურთიერთდაპირისპირება გაიზარდა, როდესაც სელჯუკმა თურქებმა დაიპყრეს წმინდა მიწა და ბიზანტიის იმპერიის ნაწილი. 1071 წელს მანასკერტის ბრძოლაში ბიზანტიელების დამარცხების შემდეგ, სელჯუკები სწრაფად გავრცელდნენ მცირე აზიაში, რამაც საფრთხე შეუქმნა ბიზანტიის იმპერიას.
რომის პაპის გავლენა და მოწოდება პირველი ლაშქრობისთვის
1095 წელს კლერმონის საეკლესიო კრებაზე, პაპმა ურბან II-მ მოუწოდა დასავლეთ ევროპის ქრისტიანებს, დახმარებოდნენ ბიზანტიის იმპერატორ ალექსი I კომნენოსს და გაეთავისუფლებინათ წმინდა მიწა მუსლიმთა ბატონობისგან. პაპმა ხაზი გაუსვა ქრისტიანული სიწმინდეების მნიშვნელობას და შესთავაზა მონაწილეებს ცოდვათა მიტევება.
ეკონომიკური, რელიგიური და პოლიტიკური ფაქტორები
ჯვაროსნული ლაშქრობების წარმოშობას ხელი შეუწყო რამდენიმე ფაქტორმა:
- რელიგიური მოტივები: ქრისტიანული რწმენის გავრცელება და წმინდა ადგილების დაცვა.
- პოლიტიკური ამბიციები: ევროპელი მონარქებისა და არისტოკრატიის სურვილი, გაეფართოებინათ თავიანთი ტერიტორიები და გავლენა.
- ეკონომიკური ინტერესები: სავაჭრო გზების კონტროლი და ახალი ბაზრების ხელში ჩაგდება.
- სოციალური ფაქტორები: ევროპაში მოსახლეობის ზრდა და შიდა კონფლიქტების გადატანა გარე ფრონტზე.
1 ჯვაროსნული ლაშქრობა (1096-1099)
პირველი ლაშქრობა დაიწყო “ხალხის ჯვაროსნული ლაშქრობით”, რომელსაც ხელმძღვანელობდა პეტრე განდეგილი, თუმცა ეს ექსპედიცია სწრაფად განადგურდა თურქების მიერ. შემდეგ წარიმართა უფრო ორგანიზებული კამპანია, რომელსაც მეთაურობდნენ ფეოდალი არისტოკრატები:
- გოდფრი ბუიონელი – ლოთარინგიის ჰერცოგი
- რაიმუნდ IV ტულუზელი – სენ-ჟილის გრაფი
- ბოჰემუნდ ტარენტოელი – ნორმანი მთავარი
- ბალდუინ I – გოდფრის ძმა, შემდგომში იერუსალიმის პირველი მეფე
ჯვაროსნებმა 1097 წელს აიღეს ნიკეა, 1098 წელს – ანტიოქია, ხოლო 1099 წლის 15 ივლისს დაიპყრეს იერუსალიმი, რომელიც სისხლიანი ხოცვა-ჟლეტით აღინიშნა. ამის შემდეგ დაარსდა იერუსალიმის ლათინთა სამეფო და სხვა ჯვაროსნული სახელმწიფოები.
2 ჯვაროსნული ლაშქრობა (1147-1149)
1144 წელს, როდესაც მუსლიმებმა აიღეს ედესა (ერთ-ერთი ჯვაროსნული სახელმწიფო), პაპმა ევგენ III-მ გამოაცხადა ახალი ლაშქრობა. ამ ლაშქრობას სათავეში ჩაუდგნენ:
- ლუი VII – საფრანგეთის მეფე
- კონრად III – გერმანიის მეფე
თუმცა, ეს ლაშქრობა სრული წარუმატებლობით დასრულდა. ჯვაროსნებმა ვერ შეძლეს დამასკოს აღება და უშედეგოდ დაბრუნდნენ ევროპაში.
3 ჯვაროსნული ლაშქრობა (1189-1192)
1187 წელს ეგვიპტისა და სირიის სულთანმა სალადინმა დაიპყრო იერუსალიმი ჰიტინის ბრძოლის შემდეგ. ამ ამბავმა გამოიწვია მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა, რომელშიც მონაწილეობდნენ:
- ფრიდრიხ I ბარბაროსა – საღვთო რომის იმპერატორი (დაიღუპა ლაშქრობის დროს)
- რიჩარდ I ლომგული – ინგლისის მეფე
- ფილიპ II ავგუსტი – საფრანგეთის მეფე
მიუხედავად იმისა, რომ ჯვაროსნებმა დაიბრუნეს სანაპირო ქალაქები (მათ შორის აკრა), ვერ შეძლეს იერუსალიმის განთავისუფლება. რიჩარდ ლომგულმა დადო ზავი სალადინთან, რომელიც უზრუნველყოფდა ქრისტიან პილიგრიმთა უსაფრთხო მოგზაურობას იერუსალიმში.
4 ჯვაროსნული ლაშქრობა (1202-1204)
მეოთხე ლაშქრობა გეგმავდა ეგვიპტის დაპყრობას, რომელიც მუსლიმთა ძალაუფლების ცენტრი იყო, მაგრამ სავაჭრო და პოლიტიკური ინტერესების გამო, ჯვაროსნები გადაისროლეს კონსტანტინოპოლისკენ. 1204 წელს მათ დაიპყრეს და გაძარცვეს ბიზანტიის დედაქალაქი, რამაც დააარსეს ლათინთა იმპერია (1204-1261) და მნიშვნელოვნად დაასუსტეს ბიზანტია.
ეს ლაშქრობა იყო განსაკუთრებით წინააღმდეგობრივი, რადგან ჯვაროსნებმა თავს დაესხნენ ქრისტიანულ ქალაქს ნაცვლად მუსლიმური ტერიტორიებისა, რამაც გააღრმავა განხეთქილება აღმოსავლური და დასავლური ქრისტიანობის შორის.
სხვა ჯვაროსნული ლაშქრობები
შემდეგი ლაშქრობები (მეხუთედან მერვემდე) იყო ნაკლებად წარმატებული და უფრო მეტად პოლიტიკური ინტერესებით ნაკარნახევი. 1291 წელს, ჯვაროსნების უკანასკნელი ციხესიმაგრე აკრაში დაეცა, რაც ოფიციალურად აღნიშნავდა ჯვაროსნული ლაშქრობების ერის დასასრულს წმინდა მიწაზე.
III. ჯვაროსნული ლაშქრობების გავლენა
რელიგიური შედეგები
ჯვაროსნულმა ლაშქრობებმა მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია რელიგიურ ურთიერთობებზე:
- გაღრმავდა განხეთქილება აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიებს შორის, განსაკუთრებით მეოთხე ლაშქრობის შემდეგ.
- მუსლიმურ სამყაროში გაჩნდა უნდობლობა დასავლეთის მიმართ, რამაც ხელი შეუწყო ჯიჰადის კონცეფციის განვითარებას.
- კათოლიკურ ეკლესიაში გაიზარდა პაპის ავტორიტეტი და რელიგიური ორდენების როლი.
პოლიტიკური ცვლილებები
პოლიტიკური თვალსაზრისით, ჯვაროსნულმა ლაშქრობებმა გამოიწვია:
- ევროპაში ცენტრალური ხელისუფლების განმტკიცება.
- ბიზანტიის იმპერიის დასუსტება, რამაც საბოლოოდ ხელი შეუწყო მის დაცემას 1453 წელს.
- ახლო აღმოსავლეთში ახალი პოლიტიკური ალიანსების ჩამოყალიბება.
- ევროპული ფეოდალიზმის გაძლიერება და შემდგომში ევროპული სახელმწიფოების ჩამოყალიბება.
ეკონომიკური და სავაჭრო გავლენა
ეკონომიკური თვალსაზრისით, ჯვაროსნულმა ლაშქრობებმა:
- განავითარა საზღვაო ვაჭრობა, განსაკუთრებით ვენეციისა და გენუის ვაჭართა რესპუბლიკებისთვის.
- გააფართოვა ევროპული საქონლის ბაზრები.
- შემოიტანა ახალი ტექნოლოგიები და პროდუქტები ევროპაში (მაგ., შაქარი, აბრეშუმი, სანელებლები).
- ხელი შეუწყო საბანკო საქმის განვითარებას, განსაკუთრებით იტალიურ ქალაქებში.
კულტურული მემკვიდრეობა
კულტურული თვალსაზრისით, ჯვაროსნულმა ლაშქრობებმა:
- განაპირობა ისლამური და ბიზანტიური ცოდნის შემოდინება ევროპაში (მედიცინა, მათემატიკა, ფილოსოფია).
- შეცვალა ევროპული არქიტექტურა და ხელოვნება აღმოსავლური გავლენებით.
- გააფართოვა ევროპელების გეოგრაფიული ჰორიზონტი.
- შექმნა მდიდარი ლიტერატურული და ფოლკლორული ტრადიცია.
დასკვნა
ჯვაროსნული ლაშქრობების მემკვიდრეობა დღევანდელ მსოფლიოში
ჯვაროსნული ლაშქრობები წარმოადგენს შუა საუკუნეების ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან მოვლენას, რომლის გავლენაც დღემდე იგრძნობა. ისინი ხშირად განიხილება როგორც დასავლეთისა და ისლამური სამყაროს ურთიერთობების მნიშვნელოვანი ეტაპი, რომელმაც ჩამოაყალიბა თანამედროვე მსოფლიოს გარკვეული პოლიტიკური და კულტურული ასპექტები.
თანამედროვე ახლო აღმოსავლეთის ბევრი პრობლემა შეიძლება ნაწილობრივ მაინც დაუკავშირდეს ჯვაროსნულ ლაშქრობებს და მათ მიერ დატოვებულ ისტორიულ ტრავმას. ამავე დროს, ჯვაროსნული ლაშქრობები იყო კულტურული გაცვლის პერიოდი, რომელმაც ხელი შეუწყო ევროპაში რენესანსის დაწყებას.
